ରାଜ୍ୟର ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ପରିବେଶ ବିଭାଗ ଅନେକ ବିଭାଗୀୟ ଅଂଗ ଏବଂ ସ୍ୱୟଂଶାସିତ ସଂସ୍ଥା ମାଧ୍ୟମରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରେ। ବନବିଭାଗ ଅଧୀନରେ ଥିବା କ୍ଷେତ୍ରୀୟ ଅଂଗଗୁଡ଼ିକ ଜଙ୍ଗଲ, ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ଏବଂ କେନ୍ଦୁପତ୍ର ଉପବିଭାଗ ଅଧୀନରେ ପରିଚାଳିତ। ରାଜ୍ୟ ପ୍ରଦୂଷଣ ନିୟନ୍ତ୍ରଣ ବୋର୍ଡ, ଚିଲିକା ବିକାଶ ପ୍ରାଧିକରଣ ଏବଂ ଆଞ୍ଚଳିକ ଉଦ୍ଭିଦ ଉତ୍ସ କେନ୍ଦ୍ର ପରି ସଂଗଠନଗୁଡ଼ିକ ବିଭାଗର ପରିବେଶ ଉପବିଭାଗ ଅଧୀନରେ କାର୍ଯ୍ୟ କରନ୍ତି। ୧୪ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବନ୍ୟପ୍ରାଣୀ ବିଭାଗରେ (୨୦୦୬-୦୭ ରୁ ୨୦୧୪-୧୫) ଜିକା (ଜାପାନ ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ସହଯୋଗ ଏଜେନ୍ସି) ଙ୍କ ସହାୟତାରେ ଓଡିଶା ବନ ବିଭାଗ ବିକାଶ ପ୍ରକଳ୍ପ (ଓଏଫଏସଡ଼ିପି) କାର୍ଯ୍ୟକାରୀ ହେଉଛି। ଏହି ପ୍ରକଳ୍ପର ଉଦ୍ଦେଶ୍ୟ ହେଉଛି କ୍ଷୟପ୍ରାପ୍ତ ଜଙ୍ଗଲକୁ ପୁନସ୍ଥାପିତ କରିବା ଏବଂ ଜେଏଫଏମ ସହିତ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଏବଂ ସମ୍ପ୍ରଦାୟ ତଥା ଆଦିବାସୀ ବିକାଶ ସମେତ ସ୍ଥାୟୀ ଜଙ୍ଗଲ ପରିଚାଳନାକୁ ପ୍ରୋତ୍ସାହିତ କରି ଗ୍ରାମବାସୀଙ୍କ ଆୟ ସ୍ତରରେ ଉନ୍ନତି ଆଣିବା, ଯାହାଦ୍ୱାରା ପରିବେଶର ଉନ୍ନତି ଏବଂ ଦାରିଦ୍ର୍ୟ ଦୂରୀକରଣରେ ସହାୟକ ହେବ।

ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ପରିବେଶ ବିଭାଗ ସୂକ୍ଷ୍ମାତିସୂକ୍ଷ୍ମ ଜଳବାୟୁକୁ ସୁଦୃଢ କରିବା ସହିତ ପରିବେଶ ପରିଚାଳନା ଏବଂ ସଂରକ୍ଷଣ ପାଇଁ ସ୍ଥାନୀୟ ଲୋକଙ୍କ ଯୋଗଦାନ ସହିତ ରାଜ୍ୟରେ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବୃକ୍ଷ ଆବରଣର ସୁରକ୍ଷା, ପୁନନିର୍ମାଣ ଏବଂ ସମ୍ପ୍ରସାରଣ ପାଇଁ ବିଭିନ୍ନ କାର୍ଯ୍ୟକଳାପ ଗ୍ରହଣ କରିଥାଏ। ଜାତୀୟ ଜଙ୍ଗଲ ନୀତି ୧୯୮୮, ଓଡ଼ିଶା ଜଙ୍ଗଲ ସେକ୍ଟର ଭିଜନ, ୨୦୨୦ ଏବଂ ମିଳିତ ଜଙ୍ଗଲ ପରିଚାଳନା ରିଜୋଲ୍ୟୁସନ୍, ୨୦୧୧ ରାଜ୍ୟରେ ଜଙ୍ଗଲ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ମାର୍ଗଦର୍ଶିକା ପ୍ରଦାନ କରେ।

ରିମୋଟ ସେନ୍ସିଂ କୌଶଳ ବ୍ୟବହାର କରି ଭାରତର ବନ ସର୍ବେକ୍ଷଣ ରିପୋର୍ଟ ଅନୁଯାୟୀ, ରାଜ୍ୟରେ ଜଙ୍ଗଲ ଆବରଣ ୪୮,୮୫୫ ବର୍ଗ କିମି ଅଟେ ଯେଉଁଥିରୁ ୭,୦୭୩ ବର୍ଗ କିମି ଅତ୍ୟନ୍ତ ଘନ ଜଙ୍ଗଲ ଅଟେ | ମଧ୍ୟମ ଘନ ଜଙ୍ଗଲ ୨୧,୩୯୪ ବର୍ଗ କିମି ଉପରେ ବିସ୍ତାର ହୋଇଥିବାବେଳେ ଖୋଲା ଜଙ୍ଗଲ ୨୦,୩୮୮ ବର୍ଗ କିମିରୁ ଅଧିକ | ରାଜ୍ୟରେ ଜଙ୍ଗଲ ଆବରଣ ୩୧.୩୮% ଭୌଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ର ଅଟେ | ଏହା ବ୍ୟତୀତ ରାଜ୍ୟର ଭୌଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ରର ୨.୮୫% ରୁ ଅଧିକ ଜଙ୍ଗଲ ବାହାରେ ଗଛ ଆବରଣ ଅଛି | ଏହିପରି ରାଜ୍ୟରେ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବୃକ୍ଷର ଆବରଣ ହେଉଛି ଭୌଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ରର ୩୪.୨୩% | ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷେତ୍ରର ସୁରକ୍ଷା, ଅବନତ ଜଙ୍ଗଲକୁ ପୁନନିର୍ମାଣ କରିବା ଏବଂ ବୃକ୍ଷରୋପଣ ଦ୍ୱାରା ଅଧିକ ଜଙ୍ଗଲ ଏବଂ ବୃକ୍ଷର ଆବରଣ ସୃଷ୍ଟି କରିବାକୁ ବିଭାଗ ନିରନ୍ତର ପ୍ରୟାସ କରୁଛି।

ରାଜ୍ୟର ଜଙ୍ଗଲଗୁଡ଼ିକ ଜୈବ ବିବିଧତାରେ ଭରପୂର। ରାଜ୍ୟରେ ଦୁଇଟି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ, ୧୮ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଏବଂ ଗୋଟିଏ ଜୈବମଣ୍ଡଳ ରିଜର୍ଭ ଅଛି। ଏଠାରେ ଦୁଇଟି ବିଜ୍ଞପ୍ତି ପ୍ରକାଶ ପାଇଛି ଏବଂ ଗୋଟିଏ ପ୍ରସ୍ତାବିତ ଟାଇଗର ରିଜର୍ଭ ଯଥା ସିମିଳିପାଳ, ସାତକୋଶିଆ ଏବଂ ସୁନାବେଡ଼ା (ପ୍ରସ୍ତାବିତ)। ରାଜ୍ୟରେ ତିନୋଟି ହାତୀ ସଂରକ୍ଷଣ ଯଥା ମୟୂରଭଞ୍ଜ, ସମ୍ବଲପୁର ଏବଂ ମହାନାଦୀରହିଛି। ବନ୍ୟଜନ୍ତୁ ପରିଚାଳନା ପାଇଁ ସଂରକ୍ଷିତ ଅଞ୍ଚଳ ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ଭୌଗୋଳିକ କ୍ଷେତ୍ରର ୪.୨୫% ଅଟେ।

ରାଜ୍ୟରେ ଆର୍ଦ୍ରଭୂମି ପରିଚାଳନା ଆନ୍ତର୍ଜାତୀୟ ମାନ୍ୟତା ପାଇଛି। ଚିଲିକା ରାମସର ସାଇଟ୍ ହେଉଛି ଏସିଆର ସର୍ବ ବୃହତ ଲବଣାକ୍ତ ଜଳର ହ୍ରଦ ଲାଗୁନ୍ ଯାହାକି ୧୫୨ ଇରୱାଡି ଡଲଫିନ୍ ସମେତ ସମୃଦ୍ଧ ନଦୀମୁଖ ମୁହାଣ ଏବଂ ସାମୁଦ୍ରିକ ଜୀବଜନ୍ତୁ (୨୦୧୩ ଜାନୁୟାରୀ ଅନୁଯାୟୀ) ପ୍ରତିବର୍ଷ ପ୍ରାୟ ନଅ ଲକ୍ଷ ସ୍ଥାନାନ୍ତରିତ ପକ୍ଷୀ ଚିଲିକା ପରିଦର୍ଶନ କରନ୍ତି। ଗହିରମାଥା ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଫେବୃଆରୀ-ମାର୍ଚ୍ଚ ମାସରେ ବସା ବାନ୍ଧିବା ପାଇଁ ପ୍ରତିବର୍ଷ ପାଞ୍ଚ ଲକ୍ଷରୁ ଅଧିକ ଅଲିଭ୍ ରିଡଲେ ସମୁଦ୍ର କଇଁଛଙ୍କୁ ଆକର୍ଷିତ କରିଥାଏ।